بهداشت چیست ؟

بهداشت در واقع کلید درهاى آینده به روى فعالیتهاى اقتصادى و پیشرفتهاى اجتماعى یک ملت است و سلامت جامعه در گرو رعایت اصول بهداشتى مى باشد و جامعه اى که سالم و تندرست باشد مى تواند از منافع خود دفاع و حقوق لازمه خود را کسب کند.

بهداشت که از آن تعریفهاى زیادى به عمل آمد، عبارت است از علم و هنر پیشگیرى از بیماریها، و طولانى کردن عمر، و بالابردن سطح سلامت و توانایى بشر که سلامت جامعه وابسته به سلامت افراد است ، و اگر تک تک افراد جامعه سالم باشند، مى توان در مجموع ، یک جامعه سالم و توانا به وجود آورد.

در قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران که بر اساس قوانین اسلامى پایه گذارى شده ، بر مساءله بهداشت تاءکید زیادى شده است . در اصول سوم ، بیست و نهم ، و چهل و سوم قانون اساسى بر ضرورت تاءمین بهداشت و فراهم نمودن امکانات بهداشتى و درمان بیماریها، بسط و گسترش خدمات درمانى تاءکید شده است .

اهداف بهداشتى :

مسائل بهداشتى وسیع و گسترده مى باشند و با توجه به پیشرفت سریع علم ، هر روز نکات بهداشتى ریزتر و دقیق تر و اهداف بهداشتى ، گسترده تر مى شوند.

به طور خلاصه اهداف بهداشتى را مى توان به صورت زیر بیان کرد:

1 - سالم سازى محیط زیست

2 - کنترل بهداشت عمومى

3 - آموزش بهداشت عمومى

4 - ایجاد خدمات پزشکى و پرستارى براى تشخیص و درمان بیماریها

5 - ایجاد و توسعه ، یک سیستم اجتماعى که در آن هر فرد از وسایل و امکانات لازم براى سالم

اندن برخوردار باشد تا افراد از حق مسلم خود یعنى سلامت و زندگى طولانى بهره مند و در واقع بیمارى بتوانند از آن خدمات بهره مند شوند.

تعریف سلامت از نظر بهداشت جهانى :

سلامت ، عبارت از: تاءمین رفاه کامل جسمانى ، روانى و اجتماعى است . به این ترتیب کسى را که بیمارى جسمى نداشته باشد نمى توان فرد سالمى دانست ؛ بلکه شخص سالم کسى است که از سلامت روح نیز برخوردار و از نظر اجتماعى در آسایش باشد.

تقسیم بندى بهداشت

از نظر تاءمین بهداشت در سطح جامعه ، آن را به بهداشت فردى و بهداشت اجتماعى تقسیم کرده اند:

1 - بهداشت فردى :

ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین (48)

انسانى که در صراط مستقیم هدایت الهى و در جهت تکامل و بندگى خدا گام برمى دارد، خود را از آلودگیهاى روان و جسم پاکیزه مى سازد و در جهت اداى وظایف خود حرکت مى کند. بهداشت فردى درست در ارتباط با بهداشت اجتماعى است ؛ و انسان هم در برابر حفظ جان و سلامت خود و هم در برابر حفظ سلامت افراد جامعه مسؤ ول است و رعایت مسائل بهداشتى براى افراد جامعه لازم و ضرور است .

دین اسلام که برنامه زندگى انسانها را تدوین کرده است انسانها را توصیه به پاکیزگى و رعایت اصول بهداشتى مى نماید.(49)

شستن دستها قبل و بعد از غذا، غسل کردن یک روز در میان ، استنشاق بینى و تمیز کردن آن به عنوان یک عمل مستحبى در وضو، وضو گرفتن به طور مرتب ، کوتاه نگه داشتن ناخن و... همه ناشى از توجه اسلام به پاکیزگى و رعایت نظافت است .

مهمترین نکاتى که در بهداشت فردى باید رعایت شود:

(1) استحمام ، آراستگى و پوشاک : استحمام مرتب ، آراستگى موهاى سر و تمیز نگه داشتن آنها و تعویض به موقع لباسها از نکات مهم بهداشت فردى مى باشد. در حدیثى از امیر المؤ منین على - علیه السلام - آمده است که فردى لباس غم و غصه را بر طرف مى کند و باعث قبولى نماز است.

(2) بهداشت استراحت ، خواب و فعالیت : با برنامه ریزى دقیق و تقسیم ساعات فعالیت و استراحت کافى و سحرخیز بودن و انجام حرکات ورزشى به طور مرتب مى توان سلامتى بدن را تضمین کرد.

(3) بهداشت دست و پا: دستها و پاها مى توانند عامل انتقال میکروبها باشند که با تمیز نگه داشتن و رعایت اصول بهداشتى در رابطه با این اعضاى مهم بدند مى توان از رشد و انتقال بسیارى جلوگیرى کرد.

(4) بهداشت چشم : چشم به عنوان عامل بینایى جزء حساس و مهم بدن مى باشد که باید از تماس اعضا و وسایل آلوده با آن خوددارى کرد و از کارهایى که سبب خستگى و ناراحتى چشم مى شود پرهیز نمود؛ و در صورت بروز مشکل براى آن باید زود به پزشک متخصص مراجعه کرد.

(5) بهداشت گوش : گوش به عنوان عامل شنوایى عضوى حساس است و باید دقت شود که از رسیدن اصوات بیش از حد بلند بدان جلوگیرى شود همچنین باید از فرو بردن اشیاء نوک تیز در آن خوددارى کرد.

(6) بهداشت دهان و دندان : به بهداشت دهان و دندان توجه زیادى شده است در حدیثى (51)از پیامبر اکرم صلى الله علیه واله آمده است که : اگر موجب مشقت امت من نمى شد زدن را بر آن واجب مى کردم که این حدیث ضرورت توجه به بهداشت دهان و دنیا را مى رساند. با مسواک کردن مرتب مى توان از پوسیدگى دندانها که شایع ترین بیمارى دندان است جلوگیرى کرد. دهان را تمیز نگه داشت تا دچار بیماریهاى خاص خود نگردد.

(7) بهداشت قلب : قلب آسیب پذیرترین عضو بدن است و عوامل مهمى در ایجاد بیماریهاى قلبى وجود دارند که عبارتند از: 1) بدن تغذیه 2) استعمال دخانیات 3) کم تحرکى و نپرداختن به ورزش 4) فشار روانى و نگرانى 5) بیمارى قند 6) فشار خون 7) چربى خون

اصولا با رعایت دقیق بهداشت اعضا و جوارح بدن ، یک فرد مى تواند سلامت خود را حفظ کند و در مجموع میزان سلامت جامعه را افزایش  دهد.

2 - بهداشت اجتماعى :

بهداشت اجتماعى که وابسته به بهداشت فردى است و میزان سلامت جامعه بستگى به رعایت بهداشت توسط افراد دارد. باید افراد جامعه نکات بهداشتى را رعایت کنند تا بهداشت جامعه تاءمین شود. بنابراین هر فردى در این کار سهمى دارد انسانها باید کوشش کنند تا از آلوده ساختن محیط زیست خود مانند هوا، آب و زمین و... جلوگیرى نمایند و از گسترش  بیماریهاى واگیر با رعایت اصول بهداشتى جلوگیرى به عمل آورند.

 بهداشت‌ فردی‌ 

   هر کس‌ بامراعات‌ بهداشت‌ قادر است‌ از لحاظ‌ جسمانی‌، روانی‌ و اجتماعی‌ در وضع‌ مناسبی‌ قرار گرفته‌ و وظیفه‌ای‌ را که‌ نسبت‌ به‌ خود و افراد خانواده‌ و جامعه‌ خود دارد به‌ خوبی‌ ادا کند. 

● سلامتی‌ چیست‌ ؟

عبارتست‌ از رفاه‌ کامل‌ جسمی‌، روانی‌ و اجتماعی‌، نه‌ فقط‌ نبودن‌ بیماری‌ و معلولیت‌، شخص‌ سالم‌ کسی‌ است‌ که‌ علاوه‌ بر سلامت‌ جسم‌ از سلامت‌ روان‌ نیز برخوردار بوده‌ و از نظر اجتماعی‌ و روحی‌ در آسایش‌ باشد.

● بهداشت‌ چیست‌ ؟

بهداشت‌ عبارتست‌ از نگهداری‌ و ارتقای‌ سلامت‌ و پیشگیری‌ از بیماریها و افزایش‌ قدرت‌ روحی‌، جسمی‌ و اقتصادی‌ در افرادی‌ که‌ به‌ علت‌ بیماری‌ ناتوان‌ شده‌اند.

● بهداشت‌ عمومی‌ چیست‌ ؟

یکی‌ از فعالیتهای‌ سازمان‌ یافته‌ اجتماعی‌ است‌ که‌ به‌ منظور حفظ‌، ارتقاء و بازسازی‌ سلامت‌ افراد انجام‌ می‌گیرد و در برگیرنده‌ خدماتی‌ است‌ که‌ به‌ کل‌ جامعه‌ ارایه‌ می‌شود.

● بهداشت‌ فردی‌ چیست‌ ؟

شامل‌ دستورالعملهایی‌ است‌ که‌ در جهت‌ تأمین‌، حفظ‌ و ارتقای‌ بهداشت‌ و سلامتی‌ فرد بکار می‌رود.

▪ بهداشت‌ پوست‌ :

پوست‌ یکی‌ از اعضاء مهم‌ و وسیع‌ بدن‌ است‌. که‌ حاوی‌ غدد مواد چربی‌ است‌، در نتیجه‌ فعالیت‌ این‌ غدد، آب‌، مواد زائد، املاح‌ و مقداری‌ چربی‌ از طریق‌ پوست‌ از بدن‌ دفع‌ می‌شود. دفع‌ مواد مزبور به‌ همراه‌ فعالیت‌ باکتریهایی‌ که‌ در نقاط‌ مختلف‌ پوست‌، خصوصاً در نواحی‌ گرم‌ و مرطوب‌ زندگی‌ می‌کنند سبب‌ تخمیر مواد موجود در عرق‌ و پوست‌ می‌شوند. به‌ این‌ ترتیب‌ بوی‌ نامطبوعی‌ ایجاد می‌نماید که‌ جهت‌ رفع‌ آن‌، اقداماتی‌ باید انجام‌ داد.

فعالیت‌ غدد مولد عرق‌ در سنین‌ بلوغ‌ فوق‌العاده‌ زیاد بوده‌ و با ورزش‌، گرمی‌ هوا، پوشیدن‌ لباسهای‌ ضخیم‌، خستگی‌، عصبانیت‌، نگرانی‌، هیجان‌، بیشتر می‌شود و به‌ منظور محافظت‌ از پوست‌ و رعایت‌ بهداشت‌ توجه‌ به‌ موارد زیر ضروری‌ است‌:

هر کس‌ باید بدن‌ خود را حتی‌الامکان‌ همه‌ روزه‌ یا حداقل‌ هفته‌ای‌ دوبار با آب‌ و صابون‌ بشوید.

تعداد دفعات‌ استحمام‌ با توجه‌ به‌ دمای‌ هوای‌، میزان‌ فعالیت‌، آلودگی‌ هوا و محل‌ کار متفاوت‌ است‌ .

شستشوی‌ بدن‌ با آب‌ و صابون‌، پوست‌ را از وجود مواد زائد پاک‌ می‌کند. مواد قلیایی‌ موجود در صابون‌، سبب‌ حل‌ شدن‌ در چربیها و مواد زائد موجود بر پوست‌ شده‌ و جلوی‌ انسداد منافذ پوستی‌ را می‌گیرد.

استحمام‌ با آب‌ گرم‌ نه‌ تنها سبب‌ بهتر حل‌ شدن‌ مواد زائد و نرمی‌ و لطافت‌ پوست‌ می‌شود بلکه‌ رفع‌ خستگی‌ عضلانی‌ و افزایش‌ خون‌ گیری‌ پوست‌ را نیز شامل‌ می‌شود.

استحمام‌، بلافاصله‌ پس‌ از صرف‌ غذا، موجب‌ گشاد شدن‌ عروق‌ پوست‌ بدن‌ شده‌ و خون‌ را از معده‌ و دیگر اندامهای‌ داخلی‌ متوجه‌ پوست‌ می‌کند.

برای‌ استفاده‌ از انواع‌ صابون‌ و شامپو باید به‌ نوع‌ پوست‌ (چرب‌، خشک‌، معمولی‌) توجه‌ کرد.

استفاده‌ از وسایل‌ شخصی‌ در استحمام‌ ضروریست‌ . چرا که‌ استفاده‌ مشترک‌ از این‌ وسایل‌ سبب‌ انتقال‌ بیماریهای‌ عفونی‌ و قارچی‌ می‌شود.

از آنجا که‌ بسیاری‌ از بیماریهای‌ انگلی‌ و عفونتهای‌ روده‌ای‌ از طریق‌ دستها و ناخنهای‌ آلوده‌ انتشار می‌یابند، شستن‌ صحیح‌ دستها و کوتاه‌ کردن‌ ناخن‌ها بطور مرتب‌ ضروری‌ است‌ .

قبل‌ از غذا خوردن‌، طبخ‌ غذا، هنگام‌ آماده‌ کردن‌ ظروف‌ و وسایل‌ سفره‌، بعد از رفتن‌ به‌ توالت‌ و دست‌ زدن‌ و نظافت‌ کردن‌ حیوانات‌ ـ باغبانی‌ و زراعت‌ و پس‌ از ملاقات‌ و تماس‌ با بیماران‌ مبتلا به‌ بیماریهای‌ واگیر، شستن‌ صحیح‌ دستها، توصیه‌ می‌شود.

عادات‌ جویدن‌ ناخن‌ غیر بهداشتی‌ بوده‌ و سبب‌ ابتلای‌ فرد به‌ بسیاری‌ از بیماریها خواهد شد.

شست‌ و شوی‌ روزانه‌ پاها، از تجزیه‌ عرق‌ و بوی‌ نامطبوع‌ پا جلوگیری‌ می‌کند.

استفاده‌ از کفش‌ مناسب‌ به‌ نحوی‌ که‌ هیچ‌گونه‌ فشاری‌ به‌ پا وارد نکرده‌ و سبب‌ تغییر فرم‌ طبیعی‌ استخوان‌ بندی‌ پا نشود، از نکات‌ مهمی‌ است‌ که‌ باید در مورد سلامت‌ پا و ستون‌ فقرات‌، بدان‌ توجه‌ نمود.

▪ بهداشت‌ مو :

ـ موی‌ سالم‌، ظاهری‌ درخشان‌، مرتب‌ و قابل‌ انعطاف‌ دارد نکات‌ اساسی‌ که‌ در بهداشت‌ مو باید مورد توجه‌ قرار گیرد عبارتند از:

نوع‌ شامپو و سایر مواد پاک‌ کننده‌ مهم‌ بوده‌ و انتخاب‌ صحیح‌ آنها با توجه‌ به‌ مشخصات‌ مو، به‌ ویژه‌ میزان‌ چرب‌ بودن‌ آنها است‌ و باعث‌ تقویت‌ رشد مو و سالم‌ ماندن‌ آنها می‌شود.

برس‌ کشیدن‌ روزانه‌ موها باعث‌ تشدید سرعت‌ جریان‌ خون‌

در پوست‌ سر شده‌ و از جمع‌ شدن‌ گرد و غبار و مواد زائد در پوست‌ سر جلوگیری‌ به‌ عمل‌ می‌آورد.

شوره‌ سر با شستن‌ مرتب‌ موها، شانه‌ کردن‌ و برس‌ زدن‌ قابل‌ کنترل‌ خواهد بود.

پس‌ از شست‌ شوی‌ موها، برای‌ خشک‌ کردن‌ آنها باید از مالش‌ شدید با حوله‌ خودداری‌ شود و بجای‌ آن‌، موها را با فشار دادن‌ به‌ حوله‌ خشک‌ کرد.

دفعات‌ شست‌ و شوی‌ موها به‌ نوع‌ آن‌ (چرب‌ ـ خشک‌ ـ معمولی‌) بستگی‌ دارد.

▪ بهداشت‌ چشم‌ :

ـ اختلال‌ در بینایی‌، سبب‌ کاهش‌ ارتباط‌ فرد با محیط‌ و توان‌ یادگیری‌ وی‌ می‌شود. به‌ منظور پیشگیری‌ از بروز اختلال‌ در قوه‌ بینایی‌، رعایت‌ این‌ نکات‌ بهداشتی‌ ضروری‌ است‌ :

استفاده‌ از حوله‌ شخصی‌ و تمیز، در پیشگیری‌ از عفونتهای‌ چشمی‌، امری‌ بسیار مهم‌ است‌.

هنگام‌ مطالعه‌ می‌بایست‌ از نور کافی‌ که‌ از پشت‌ سر و طرف‌ چپ‌ می‌تابد، استفاده‌ نمود و فاصله‌ چشمها از سطح‌ مطالعه‌ باید بین‌ ۴۵ـ۳۰ سانتی‌ متر باشد.

در صورت‌ بروز عوارضی‌ مانند تاری‌ دید، اختلال‌ در قدرت‌ بینایی‌، خستگی‌ در هنگام‌ مطالعه‌ و ... سریعاً به‌ چشم‌ پزشک‌ مراجعه‌ کنید.

مصرف‌ غذاهای‌ متنوع‌ و مناسب‌، خصوصاً غذاهای‌ حاوی‌ ویتامین‌ A ، در سلامت‌ چشمها نقش‌ اساسی‌ دارد.

در صورت‌ مشاهده‌ هر گونه‌ اختلال‌ در ظاهر چشم‌ها، اعم‌ از افتادگی‌ پلک‌، قرمزی‌، تورم‌، انحراف‌ و ... باید سریعاً به‌ پزشک‌ مراجعه‌ نمود.

در صورت‌ ورود اجسام‌ خارجی‌ و یا مواد شیمیایی‌ به‌ چشم‌ها از مالش‌ آنها خودداری‌ نمایید و سریعاً چشم‌ را با مقادیر فراوان‌ آب‌، شست‌ و شو داده‌ و با یک‌ گاز تمیز پوشانده‌ و سریعاً به‌ پزشک‌ مراجعه‌ نمایید.

برای‌ شست‌ و شوی‌ چشم‌ از ماساژ آن‌ به‌ هنگام‌ شست‌ و شو، جداً خودداری‌ نمایید. بهترین‌ راه‌ این‌ است‌ که‌ پلک‌ ها را از دو طرف‌ کنار زده‌ و چشم‌ را در زیر شیر آب‌ نگهدارید.